Каргыраа дугайында тоолчургу чугаа

Шаг шаанда бистиң чуртувуска улуг халап, аш-чут болу берген чуве-дир. Оът-сиген, тараа-быдаа  үнмээн, кыжын улуг харын уруптарга, мал-маган кырлып калган. Чон аразынга хүндүткелдиг, каргыраалаар, хөөмейлээр, эрес эр чораан-дыр эвеспе. «Үе-шагның бергезин канчап эртерил, чонну канчап камгааларыл, мал-маганны кайыын тып алырыл» деп, ол дүн-хүн чок боданып эгелээн-дир эвеспе.

Өске чурттардан диленир дээрге, сөөлүнде мээң ат-алдарымга эки эвес болур, ынчаарга ол чурттарның байларындан кезек чылгы сүрер-дир деп бодап алган. Оорлаптарга, оларның каргыш-чатказы келзе канчаарыл? Чугле ону бээр эрттирбес күш херек апарган. Кезек бодангаш, улуг хам кижиге ужур-чөвүн айыткап чеде берип-тир. Хамы  кезек бодангаш, мынча дээн: «Каргыраалаарың кончуг болгай, каргырааңга күштен немеп бээйн шүве».

Каргыраазын салып орда хам-даа хамнаан. Хамнап-хамнап, оон чугаалап-тыр: «Ам ажырбас боор сен, оол. Чораан чорууң чогузун! Бар чорааш, арттарга мону баглап чор, кажан кел чорааш, ол черлерге каргыраалаар сен» — деп чагааш, хөөмейжиге дилиндек пөстер берип каан-дыр. Эр-даа чүү боор, алды аргазын ажыглап тургаш, күштүг  кылдыр арттырып алган эки аъдын мунупкаш, өске  чуртче кайгалдап чорупкан. Чораан чоруу чогаан, чонунга ындыг арга-биле мал-маганны эккеп, үзе сүрүп берген-дир эвеспе.

Сергей Иргит

 ХӨӨМЕЙЖИНИН  БОДАЛДАРЫ  (ХӨӨМЕЙ  ДУГАЙЫНДА ЧЫЫНДЫ, Кызыл, 1998)