Авамны Ооржак Чоят-Хоо уруу дээр. Ол 1916 чылда Бай-Тайганын Шуй суурга торуттунген. Боду бугу назынында кадарчылап келген. Авамдан «хоомейжилер дугайында тоолчургу чугаа дыннаан сен бе?» — деп айтырарымга, мынча дидир:
— Мен ынчан бичии турган мен. Шуйга кончуг алдарлыг хоомейжилер чурттап чорааннар. Ол дээрге Сарыг-Донгак Саян, Куулар Дамчый, Куллар Борбас, Балбаакы оолдары Кужугет Акпай-оол, Кужугет Сайын, Олчей-оол алышкылар, Хертек Калзан дээш, чамдыызын уттуп алган-дыр мен – дидир.
Оон бир болуушкун дугайында чугаазын улаштыра берди:
-Бир-ле катап чайын тайгага хой кадарып чорааш дннаарымга, арга-эзимден хоомейлээн ун кээп турар. Канчангаштын коруп орарымга, ийи хоомейжи Монгулек биле Чараш-Даш тайгаларынын каъттарында дужааштыр олургулап алган хоомейге кужун шенежип одашканын ийи кулаам-биле дыннап, ийи караам-биле корген кижи-дир мен. Сактырымга, хамы карга-даш хоомейжилер-биле катай хоомейлеп турган ышкаш кылдыр сагындырар чораан. Ол ийи хоомейжинин кайызын кандыг дээр боор. Шуйга оларга чедир хоомейлээр кижилер турган эвес. Ол хоомейжилернин барган черинге ургулчу улус чыглыр чораан. Ынчангаш ийи хоомейжи улус чок черге, хем кежилдир бирээзи хоомейлээрге, оскези дыннап кааш, анаа харыылап турган. Ол моорейнин дириг херечизи мен-дир мен.
Чогум ол дугайында блган болуушкунну Акпай-оол кыргандан база дыннаан мен: «Орта хоомейлеп турган ийи кижи дээрге Саян Сарыг-Донгак биле Дамчый Куулар дижир чуве. Ол ойде кожазынга озеннерге хой кадарып чораан уруглар «аза-четкер озен иштинде хоомейлеп турар» — дээш, ол огже хоюн кезек када ундурбейн турган чуве»
Ам Дамчый Кууларнын хоомейинин созуглелин бараалгадып корейн:
Борбак-борбак бадыргылаар
Мокулдайнын оглу-дур мен.
Кезек-кезек бадыргылаар
Келдир ашак оглу-дур мен.
Шак бо одуруглардан алгаш коорге, ол хоомейжи эзенгилеп хоомейлеп турганы шулук одуругларынын состеринден билдинип турар. Эзенгилеп хоомейлеп турган уеде ундур тынган ун борбак-борбак кылдыр уштунуп чаштап турар ужурлуг.
Ам Сарыг-Донгак Саяннын состерин ап корээлинер:
Каргыраалап борбаннадыр
Кара аъттыг Саян-дыр мен
Сыгытчы-ла Саян-дыр мен.
Бо хоомейжи каргыраа борбаны-биле состеринден билдинер. Оон ангыда сыгытчы кижи мен деп чувени боду чонунга чарлап чораан хире. Ынчап кээрге, каргыраа борбаны ынчан безин сайзыралга турган-дыр.
М. Дамбаштай.
Дөзү: Хөөмейжиниң бодалдары (Хөөмей дугайында чыынды) [Размышления хоомеиста] / чыып тургускан хар. ред. Сундуй М.М. – Кызыл: Тываның парлалга талазы-биле күркомитединиң типографиязы, 1998. – 96 с.